Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Kole

Czasami jednak zdarza się, że rodzina się rozpada.
Każdy, kto uczestniczy w rozwodzie jest obciążony ogromnym stresem.
Badania dowodzą ,że rozpad małżeństwa jest jednym z najbardziej
traumatycznych przeżyć dla współmałżonków.
Dla dziecka rodzina jest gwarantem poczucia bezpieczeństwa, gdy się rozpada
jego świat legnie w gruzach.
Nie da się przeprowadzić rozstania bezboleśnie, można jednak dołożyć starań,
by negatywne koszty emocjonalne, jakie poniesie dziecko były jak najmniejsze.
Nie można przecenić wagi wcześniejszego przygotowania dzieci do rozstania i
czekających je zmian.
Kiedy są przygotowane mogą sobie lepiej poradzić z myślami i emocjami, które
im towarzyszą.
Nie ma jednego dobrego sposobu na przeprowadzenie z dziećmi tej rozmowy.
To, co się powie zależy od okoliczności i wieku dzieci.
Można jednak wyróżnić zasady, które pomogą zarówno dzieciom jak i
dorosłym przejść te trudne chwile.
Kiedy powiedzieć dzieciom o decyzji dotyczącej rozwodu, rozstania?
Porozmawiajcie z dziećmi, kiedy rozstanie jest pewne i bliskie.
Jeżeli pod wpływem emocji decydujemy o rozstaniu a później godzimy się z
małżonkiem to niepotrzebnie niepokoimy dziecko, narażamy na emocjonalne
poczucie braku stabilizacji i ciągłej niepewności.
Jeśli poinformujemy dziecko zbyt wcześnie, będzie miało za dużo czasu na
zamartwianie się ,rozpaczliwe próby godzenia rodziców czy obwinianie się.
Powiedzcie dzieciom w domu, w spokoju, kiedy macie dużo czasu na
rozmowę.
Dzieci muszą mieć czas i miejsce na zadawanie pytań, łzy czy szukanie
pocieszenia w ramionach rodziców. Nie powinny dowiedzieć, się o tym
przypadkiem, od postronnych osób, by nie pozostały same ze wszystkimi
negatywnymi emocjami, które mogą się zrodzić pod wpływem tych informacji.
Porozmawiajcie z dziećmi, gdy jesteście spokojni
Bez względu na to jak jesteśmy rozżaleni czy przygnębieni z powodu rozpadu
małżeństwa nie powinniśmy obarczać dzieci tym emocjonalnym ciężarem.
Możemy powiedzieć dzieciom o swoim smutku, ale reakcje nacechowane
silnymi emocjami /rozpacz, wściekłość /nie są wskazane.
Ważne jest by na ile to było możliwe zachować spokój.
Jak powiedzieć dzieciom o decyzji o rozstaniu?
Obydwoje rodzice powinni poinformować o decyzji o rozwodzie.
Wspólne poinformowanie o rozstaniu zmniejsza ryzyko , że dzieci usłyszą dwie
zupełnie różne czy sprzeczne informacje od rodziców lub będą obarczać winą
któregoś z nich.
Powiedzcie wszystkim dzieciom jednocześnie.
Obecność rodzeństwa może zapewnić poczucie wsparcia .Można potem ze
starszymi dziećmi porozmawiać na osobności, aby przekazać bardziej
szczegółowe wyjaśnienia, ale pierwsze informacje powinny być przekazane
wszystkim dzieciom razem.
Bądźcie uczciwi-informacje o rozstaniu należy przekazać w uczciwy,
bezpośredni sposób, bez kłamstw i wymówek.
Nie należy jednak składać fałszywych obietnic. Jeśli rodzic porzucił rodzinę lub
nie życzy sobie kontaktu z dzieckiem warto powiedzieć dziecku, że jest to
jedynie problem tego rodzica.
Co powiedzieć dzieciom o rozwodzie?
W rozmowie na temat rozstania powinny się znaleźć następujące kwestie:
Należy zapewnić dzieci o niezmiennej miłości obojga rodziców;
Ważne jest zapewnienie dziecka, że pomimo rozstania mama i tata zawsze będą
rodzicami /rodzice biorą rozwód ze sobą a nie ze swoimi dziećmi./
Należy uwolnić dzieci od poczucia winy.
Często dzieci myślą, że to z ich winy rodzice się rozstają /np. bo były
niegrzeczne./ Należy wyraźnie podkreślić, że to nie one są winne rozstania.
Należy być ostrożnym w wyjawianiu przyczyn rozstania.
Starsze dzieci można zapoznać z okolicznościami rozstania, jednak i im należy
oszczędzić bolesnych szczegółów dotyczących np. zdrady czy przemocy
Najważniejsze, by jasno określić, że rodzice dłużej już nie mogą być razem, że
nie udało się przezwyciężyć problemów i musicie się rozstać.
Istotne jest poinformowanie i wyjaśnienie dzieciom planowanych zmian tj.
-gdzie będą mieszkać
-z kim pozostaną
-czy i jak często będą się widywać z drugim rodzicem.
Reakcje dzieci na rozwód:
Niezależnie od starań rodziców dzieci mogą przejawiać przejściowe zaburzenia
jako reakcję sytuacyjną na zakłócenie ich poczucia bezpieczeństwa. Reakcje te
mogą zależeć od wieku dziecka i tak na przykład:
Dzieci w wieku przedszkolnym:
Opuszczenie rodziny przez jednego z rodziców może spowodować lęk przed
porzuceniem i kurczowe trzymanie się drugiego z rodziców / dziecko nie
pozwala mamie wyjść do sklepu w obawie, że ta nie wróci/.
Może myśleć w ten sposób: ”skoro jedno z rodziców mnie zostawiło, to może
to drugie z nich też mnie opuści”.
Część małych dzieci okazuje swój lęk i brak poczucia bezpieczeństwa
poprzez regres w rozwoju /cofnięcie się do zachowań charakterystycznych dla
wcześniejszych etapów rozwoju np. ssanie kciuka ,moczenie się/.
Jeżeli dzieci zaczynają przejawiać takie objawy stresu-rozmawiajcie z nimi,
pozwalajcie swobodnie wyrażać emocje. Nie zwalczajcie ich regresywnych
zachowań na siłę, okażcie wyrozumiałość i cierpliwość. Większość z tych
objawów mija po oswojeniu się dziecka z nową sytuacją. Czas psychicznej
adaptacji do nowej sytuacji jest bardzo indywidualny dla każdego dziecka,
zależy od jego cech, okoliczności rozstania jak i późniejszych zachowań
dorosłych.
Dzieci w wieku szkolnym:
Starsze dzieci mogą zareagować na rozstanie rodziców zarówno regresją w
zachowaniu jak i smutkiem, złością, zamknięciem się w sobie, mogą skarżyć
się na bóle głowy, żołądka. Mogą mieć koszmary, problemy ze snem,
apetytem.
To wszystko może odbić się na ich zdolności do koncentracji i tym samym
wpłynąć na pogorszenie się wyników w nauce. Warto wtedy porozmawiać z
wychowawcą o sytuacji dziecka.
Dziecko może odczuwać złość wobec jednego lub obojga rodziców. Może
odczuwać złość wobec siebie, czując ,że to z jego powodu rodzice się rozwodzą
/ z powodu problemów, które sprawiają, niewłaściwego zachowania/.
Złość na jednego rodzica może zmienić obiekt i zostać skierowana przeciwko
drugiemu z rodziców-temu, który zapewnia dziecku opiekę.
Zdarza się, że dziecko może przenieść swą złość na szkolnych kolegów i
nauczycieli. Spokojny uczeń może zacząć wdawać się w bójki, reagować
agresywnie wobec otoczenia.
Opuszczenie rodziny przez któregoś z rodziców powoduje, że dziecko może
mieć wrażenie że do niczego się nie nadaje, co bardzo obniża jego samoocenę.
Czasem czuje się bezwartościowe, złe i niegodne miłości. Może też stać się
płaczliwe.
Nastolatkowie przeżywający problemy rodzinne są szczególnie narażeni na
podejmowanie zachowań ryzykownych tj. palenie papierosów, picie alkoholu,
zażywanie narkotyków, ucieczki, czy przynależność do nieformalnych grup.
Zachowania te z jednej strony są sposobem zwrócenia na siebie uwagi, z drugiej
zaś ucieczką od problemów, szukaniem wsparcia u innych.
Badania dowodzą, że właśnie dobre więzi z rodzicami zabezpieczają młodzież
przed podejmowaniem zachowań ryzykownych.
Zamęt spowodowany rozwodem bardzo często prowadzi do tego że dziecko
czuje się zagubione i zapomniane. W wielu przypadkach samym rodzicom
trudno jest poradzić sobie z własnymi, przytłaczającymi uczuciami i pozostaje
im niewiele energii i czasu dla dziecka. Szczególnie wtedy przytulajcie je
często, rozmawiajcie o jego problemach i zapewniajcie o swojej miłości.
Niebezpieczeństwa związane z rozwodem
Dziecko w obliczu rozwodu czuje się opuszczone czasem również przez
rodzica, który sprawuje nad nim opiekę. Zdarza się, że opuszczony rodzic
podejmuje ze względów ekonomicznych dodatkową pracę i w rezultacie ma
jeszcze mniej czasu dla swojego dziecka.
Rozwodzący się rodzice często wpadają w pułapkę rywalizowania o uczucia i
lojalność dziecka. Ta rozdzierająca walka zawsze prowadzi do okaleczenia i
zranienia dziecka.
Zdarza się, że rodzic, który nie jest stałym opiekunem dziecka zabiega o jego
przychylność obsypując je prezentami i organizując ciągłą zabawę. Często jest
to maskowanie faktu, że rodzic nie potrafi swobodnie być z dzieckiem.
Dzieci uwielbiają prezenty, najbardziej jednak potrzebują spokojnego, zwykłego
przebywania z rodzicem.
W czasie rozwodu i po jego zakończeniu dzieci są czasem zmuszane do
odgrywania ról szpiega i informatora .Mogą być „przesłuchiwane” po
powrocie z wizyty u jednego z rodziców, mogą być proszone o zachowanie
tajemnicy przed drugim rodzicem czy być pośrednikiem w przekazywaniu
wiadomości, które rodzice powinni sami sobie komunikować. To bardzo
stresujące sytuacje dla dzieci powodujące zagubienie, nieufność i brak poczucia
bezpieczeństwa.
Dzieci mogą również manipulować rodzicami i mogą na jednym z rodziców
wymuszać to, czego nie otrzymali od drugiej strony. Chodzi tu o przywileje,
dobra czy inne atrakcje.
Chociaż manipulacja daje dziecku czasem doraźną satysfakcję to czują się
znacznie bezpieczniej, jeśli się im wyznaczy stałe rozsądne granice dla ich
zachowań. Powszechnym problemem w okresie porozwodowym jest
przestrzeganie dyscypliny.
Mądra, ale wymagająca miłość jest najlepszym rozwiązaniem. Optymalna
sytuacja byłaby ta, w której rodzice pomimo tego, że nie są razem wspólnie
podejmują ważne decyzje odnośnie dziecka i stosują takie same metody
wychowawcze.
Zdarza się, że w następstwie rozwodu dziecko staje się kimś w rodzaju
małego rodzica. Staje się dla swojego ojca lub matki najlepszym powiernikiem
oraz źródłem emocjonalnego wsparcia. Rola ta jest nieodpowiednia i zbyt
obciążająca dla dziecka. Czasami kończy się tym, że dziecko bierze na swoje
barki zbyt dużą odpowiedzialność za obowiązki domowe lub odgrywa rolę
rodzica wobec młodszego rodzeństwa. Nawet w sytuacji rozwodu dziecko
powinno pozostać dzieckiem i móc cieszyć się dzieciństwem a nie zastępować
dorosłych.
Choć rozwód, rozstanie rodziców jest wysoce traumatycznym przeżyciem dla
większości dzieci nie musi prowadzić do trwałego urazu emocjonalnego.
Wiele zależy od zachowania samych rodziców.
Podsumowując: można wyróżnić zachowania, które mogą ułatwić i utrudnić
dzieciom przeżycie tych trudnych chwil.
Co należy i czego nie należy robić?
Należy:
· zachęcać dzieci do mówienia o uczuciach i zadawania pytań,
· słuchać uważnie, co je martwi,
· zapewniać dzieci, że rozwód to nie ich wina,
· mówić dzieciom, że rodzice ich kochają i zawsze je będą kochać,
· zapewniać, że nie zostanie opuszczone,
· pozwolić dziecku na bliski kontakt z obojgiem rodziców, nie zmuszajcie
dziecka do wybierania między wami,
· powiedzieć synowi lub córce, że wiele dzieci czuje się i zachowuje w taki
sam sposób w obliczu rozwodu rodziców,
· pamiętać, że w okresie emocjonalnego chaosu dzieci szczególnie sobie
cenią ustalony rozkład zajęć domowych, gdyż to wzmacnia ich poczucie
bezpieczeństwa,
· pamiętać, że jedna rozmowa nie wystarczy, by dzieci zaakceptowały
bolesną prawdę.
Nie należy:
· obwiniać byłego współmałżonka o rozpad/nawet jeśli wina w sposób
oczywisty leży po jednej stronie/,
· oczerniać byłego współmałżonka w obecności dzieci,
· prosić dzieci, aby stanęły po czyjeś stronie,
· oczekiwać od dzieci emocjonalnego wsparcia,
· pomniejszać straty komentarzami w rodzaju: ”przecież i tak rzadko
widywałeś ojca”.
· zniechęcać do wyrażania prawdziwych uczuć / ”bądź dzielny, nie
powinieneś płakać”/.
Większość dorosłych i dzieci po pewnym czasie adaptuje się do zmian, jakie
niesie ze sobą rozstanie.
Jednak rozwód nadal będzie miał wpływ na dzieci. Przez resztę ich życia rozpad
rodziny będzie odczuwalny w takich sytuacjach jak wakacje, urodziny,
ukończenie szkoły.
Powrót do „normalnego” życia po rozwodzie wymaga czasu. Dziecko jest w
stanie pokonać trudności, jeśli dorośli mu w tym pomogą.

Opracowała psycholog Ewa Stupak