Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Kole

Jak sobie radzić z zachowaniami trudnymi małych dzieci?

Każdy rodzic potrafi podać przykłady zachowań swojego dziecka, z którymi w mniejszym
lub większym stopniu nie potrafi sobie poradzić. Do często wymienianych należą: „nieusłuchany”, „niegrzeczny”, „robi, co chce”, „uparty”, „wymusza”, „wpada 
w histerię”, „złości się z byle powodu”, „bije i zaczepia dzieci”, „jest agresywny” itd.

W tym miejscu zachodzi konieczność zdefiniowania zachowań trudnych, aby precyzyjnie określić zakres omawianego zagadnienia.

Zachowania trudne małych dzieci charakteryzują się następującymi cechami:

  • odbiegają od typowych przejawianych przez dzieci w danym wieku, traktowanych jako norma rozwojowa (np. „bunt dwulatka”)
  • w sposób istotny dezorganizują funkcjonowanie otoczenia (domu, przedszkola, szkoły), sprawiając, że problemy wychowawcze z dzieckiem absorbują uwagę i czas najbliższych
  • trwają długi czas i mają tendencję do nasilania się (nie są epizodyczne i szybko przemijające).

Potrzebna wiedza i umiejętne rozpoznanie powyższych zachowań ma dwojaki ważny cel:

  • zapobieganie ich powstawaniu, czyli profilaktyka
  • minimalizowanie skutków i następstw

Częsty mechanizm powstawania zachowań trudnych polega na tym, że dziecko jest nieustannie krytykowane ze strony domu/przedszkola, co prowadzi do niskiej samooceny. Dziecko uruchamia wtedy reakcje obronne o charakterze destrukcyjnym i na zasadzie zamkniętego koła problem narasta.

Nie sposób poradzić sobie z zachowaniami trudnymi dzieci bez poznania ich przyczyn.

Przyczyny zachowań trudnych mają uwarunkowania:

  1. biologiczne tzn. tkwiące w dziecku;

związane z jego niekorzystnym stanem zdrowia (począwszy od obciążeń dziedzicznych, poprzez nieprawidłowy przebieg ciąży, porodu, przebyte choroby, urazy itd.).

  1. społeczne tzn. tkwiące w otoczeniu;

do których zalicza się nieprawidłową strukturę rodzinną i zaburzone więzi emocjonalne (np. z powodu alkoholizmu, przemocy i agresji, separacji i rozwodu, eurosieroctwa) oraz niewłaściwe postawy wychowawcze (niekonsekwentna, nadmiernie wymagająca lub chroniąca itd.).

Do najczęściej spotykanych form zachowań trudnych i związanych z nimi głównych objawów należą:

  1. infantylizm psychiczny,

polegający na przejawianiu przez dziecko zachowań charakterystycznych 
dla młodszego wieku rozwojowego (nieadekwatność reakcji do sytuacji, płaczliwość, zmienność nastrojów, mała samodzielność, nadmierne przywiązanie do matki, lękowe nastawienie do otoczenia, powierzchowność zainteresowań).

  1. zahamowanie emocjonalne,

wybitna nieśmiałość, bierność, niska aktywność i unikanie kontaktów z innymi, spowolnienie psychoruchowe, lęk przed nowymi sytuacjami, wzmożone napięcie podczas wykonywania zadań, nadmierna wrażliwość na oceny, męczliwość psychiczna, brak wiary we własne siły, „bladość emocjonalna”.

  1. nadpobudliwość psychoruchowa,

w sferze ruchowej częsta zmiana pozycji ciała, zbędne ruchy, manipulowanie przedmiotami, bieganie skakanie, znaczna trudność koncentracji uwagi, pochopność
i pobieżność myślenia, impulsywność i chaotyczność działania, brak kontroli emocji, wzmożona ekspresja uczuć, zwiększona wrażliwość na bodźce zewnętrzne.

/Uwaga dla rodziców:

;nadpobudliwość u dzieci często określana jest przez nich błędnie jako równoznaczna z ADHD.

;diagnoza pod tym kątem wymaga specjalistycznej konsultacji lekarskiej 
i psychologicznej./

  1. agresja,

wynikająca z nieumiejętności podporządkowania się zasadom życia w grupie społecznej (niezdyscyplinowanie, łamanie reguł, negatywizm do wykonywania poleceń) oraz z braku umiejętności nawiązywania i funkcjonowania w kontaktach rówieśniczych (konfliktowość, bicie, popychanie, niszczenie zabawek, wrogość, niezaspokojona potrzeba bycia w centrum uwagi), aż do samoagresji.

  1. zaburzenia nerwicowe,

zachowania wymagające pomocy, terapii a często leczenia specjalistycznego

(dolegliwości somatyczne na podłożu psychicznym typu bóle brzucha, głowy, wymioty, biegunki), tiki ruchowe, zaburzenia snu, w tym lęki nocne, moczenie wtórne, jąkanie, obgryzanie paznokci.

Każda powyżej zasygnalizowana grupa zachowań trudnych rządzi się swoimi prawami, wymaga specyficznych form i metod pracy ze strony rodziców, przedszkola, szkoły.

Jednakże istnieją uniwersalne zasady oddziaływań wychowawczych, które z pozytywnym skutkiem powinni stosować rodzice w bezpośrednim kontakcie z dziećmi, w tym szczególnie z tymi , które sprawiają trudności wychowawcze.

Rady dla rodziców:

ü  Nie lekceważyć uczuć dziecka, udzielać wsparcia i pomocy w sytuacjach trudnych.

ü  Uczyć okazywania negatywnych emocji w sposób społecznie aprobowany, adekwatnie do wieku życia dziecka (darcie papieru, boksowanie poduszki itp.).

ü  Uczyć rozpoznawania i okazywania emocji pozytywnych (empatii, współczucia, chęci pomocy).

ü  Oswajać z niepowodzeniem, przegraną jako sytuacją typową, powtarzającą się 
w życiu.

ü  Krytykować konkretne zachowanie dziecka, a nie dziecko całościowo jako osobę, 
nie używać sformułowania „jesteś niegrzeczny/a”.

ü  Dostrzegać i okazywać zadowolenie nie tylko z dużych, lecz także z małych sukcesów dziecka oraz wszelkich podejmowanych przez niego w tym kierunku starań.

ü  Chwalić i wzmacniać pozytywne zachowania, bez uwag typu „dobrze, ale…”.

ü  Stawiać wymagania na miarę możliwości dziecka, a nie własnych (często niezaspokojonych) ambicji.

ü  Wdrażać do systematyczności i wytrwałości podczas wykonywania powierzonych zadań i obowiązków.

ü  Wprowadzić stały, uporządkowany rytm dnia (np. zabawy wyciszające przed snem).

ü  Opracować system nagród, kar i konsekwencji oraz zapoznać dziecko z nim szczegółowo (najlepiej w formie obrazkowej, zrozumiałej dla dziecka).

ü  Czuwać nad przewagą nagród nad karami oraz wyeliminować kary tzw. „ostre”.

ü  Pozostawać stanowczym w ich egzekwowaniu, przy jednakowej postawie ze strony obojga rodziców, również innych bliskich (dziadków).

ü  Nie ulegać kaprysom, uporowi, zachciankom ze strony dziecka.

ü  W przypadku pojawienia się ataku histerii ignorować zachowanie dziecka 
lub próbować odciągnąć jego uwagę atrakcyjną formą aktywności. Jeśli działania 
te okażą się nieskuteczne, unieruchomić dziecko przez mocne przytrzymanie i czekać 
w milczeniu, aż emocje opadną.

ü  Wprowadzić metodę „obgadania dnia” (omówienie zachowań pozytywnych, przy negatywnych szukanie z dzieckiem zastępczych, właściwych form).

ü  Pamiętać, że dziecko uczy się głównie poprzez naśladownictwo osób z najbliższego otoczenia, w tym w pierwszej kolejności nas, czyli rodziców.

ü  W pracy z każdym dzieckiem, w tym szczególnie z dzieckiem trudnym konieczna jest cierpliwość, wyrozumiałość.

ü  Należy pamiętać, że właściwe funkcjonowanie dziecka może się przeplatać 
z okresem pogorszenia zachowania, co nie zwalnia nas od ponawiania kolejnych prób.

ü  Akceptować i kochać dziecko bezwarunkowo, z jego wszelkimi zaletami i wadami.

opr. Irena Krawczyk

psycholog PPP w Kole