Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna w Kole

Uczeń chory na cukrzycę

Rozpoznanie cukrzycy u dziecka jest zawsze przeżyciem dla niego i jego rodziców i budzi zwykle typowe reakcje emocjonalne takie jak: lęk przed nieznanym, poczucie zagrożenia, złość, opór wobec zmiany przyzwyczajeń, upodobań i dotychczasowego stylu życia, poczucie utraty zdrowia, ciągłego nadzorowania, poczucie dyskomfortu z powodu iniekcji i pomiarów glukozy.

W pierwszej fazie choroby pacjent zaczyna obwiniać swoje otoczenie za fakt zachorowania na cukrzycę, próbuje zakwestionować diagnozę oraz poszukuje alternatywnych metod leczenia.

W drugiej fazie można już rozpocząć pełną edukację chorego w zakresie zasad samokontroli w przebiegu cukrzycy. Emocje ulegają wyciszeniu, a pacjent jest wstanie zaaprobować coraz więcej racjonalnych argumentów.

W trzeciej i czwartej fazie choroby często pojawiają się  u pacjenta i jego rodziców depresja, żal za utraconym zdrowiem, niepokój z powodu tego, co ma nadejść. Dopiero po przejściu tych faz możliwe jest zaakceptowanie sytuacji związanej z rozpoznaniem choroby i rozpoczęcie działań zmierzających w kierunku prozdrowotnym. Istnieje wtedy sprawna wymiana informacji między zespołem edukacyjnym a chorym.

Dziecko chore na cukrzycę ma takie samo prawo do edukacji oraz wszystkich zajęć sprzyjających integracji ze środowiskiem szkolnym jak każdy inny uczeń. Ale też – poza epizodami pogorszenia stanu zdrowia – powinno być traktowane na równi z innymi kolegami. Nie obserwuje się różnic intelektualnych prawidłowo leczonych dzieci i ich zdrowych rówieśników[i].

Aby uczeń – diabetyk mógł bezpiecznie czuć się w szkole należy zapoznać zarówno samego chorego, nauczycieli i uczniów czym jest cukrzyca.

Wiedza, którą powinien posiąść sam chory to :

  • fakt, że ma cukrzycę,
  • insulina jest mu niezbędna do życia, musi być wstrzyknięta w udo lub brzuch,
  • musi regularnie się odżywiać, aby jego poziom cukru we krwi był prawidłowy,
  • cukrzyca będzie towarzyszyła mu do końca życia,
  • to nie jego, ani kogokolwiek wina, że ma cukrzycę,
  • cukrzyca nie jest chorobą zakaźną.

 

Dziecko przewlekle chore powinno również:

  • wiedzieć jaką ilość posiłków i przekąsek potrzebuje w ciągu dnia i kiedy one powinny być zjedzone,
  • potrafić przygotować sobie posiłek,
  • być w stanie podać przykłady posiłków, które powodują szybkie i wolne podniesienie poziomu cukru we krwi,
  • wiedzieć ile słodyczy wolno mu zjeść,
  • znać swoje dawki insuliny i wiedzieć, kiedy należy je wstrzyknąć, znać rodzaj insuliny, którą przyjmuje (czy to jest insulina o przedłużonym czasie działania, czy o krótkim),
  • wiedzieć, jak przechowywać insulinę,
  • rozumieć zależność między insuliną, pożywieniem i wysiłkiem fizycznym,
  • zachować wszystkie środki ostrożności przy wysiłku fizycznym,
  • wiedzieć po co kontroluje się stężenie cukru we krwi (potrafić wykonać takie badanie samodzielnie),
  • potrafić rozpoznać objawy obniżonego poziomu cukru i być w stanie opanować sytuacje poprzez zjedzenie tabletek zawierających glukozę, wypicie soku i zjedzenie chleba.

Choroba przewlekła potęguje reakcje emocjonalne, które towarzyszą okresowi dojrzewania. Wymaga ona od młodzieży w tym szczególnie labilnym okresie życia większej samodyscypliny i kontroli niż od ich zdrowych rówieśników. Zmusza do uczestnictwa i pełnego zaangażowania w proces leczenia, niejednokrotnie wiąże się ze zmianą trybu życia i planów na przyszłość. Dziecko z cukrzyca trzeba przygotować do tego, że niektóre zawody są  dla niego niedostępne. Są to zawody, które wymagają intensywnego wysiłku fizycznego oraz zawody nie pozwalające na uregulowany tryb życia.

Choremu na cukrzycę nie wolno wykonywać pracy, w której chwilowa niedyspozycja zagraża życiu innych ludzi lub samego chorego (praca na wysokościach, obsługa maszyn, praca kierowcy). Ze względu na często występujące powikłania dotyczące narządu wzroku nie są wskazane zawody obciążające wzrok (zegarmistrz, krawiec).

 

 

Nastolatek powinien już całkowicie radzić sobie ze swoją cukrzycą. Pojawia się jednak w tym okresie problem zwanyalkoholem.

Dlatego też młody człowiek musi być świadomy, że:

  • w czasie picia alkoholu musi zjeść dodatkowy posiłek oraz prawdopodobnie wziąć mniejszą dawkę insuliny,
  • pijąc zbyt dużo ryzykują, ponieważ mogą nie zauważyć objawów obniżonego poziomu glukozy we krwi,
  • powinni poinformować swoich kolegów, że mają cukrzycę, tak aby objawy obniżonego poziomu glukozy we krwi nie zostały przeoczone  z powodu upojenia alkoholowego.

Młody człowiek w wieku 17-18 lat oprócz całej wiedzy na temat swojej choroby, która została przedstawiona wyżej, powinien wiedzieć, jakie konieczne środki ostrożności należy przedsięwziąć, gdy zaczyna się inna choroba. Powinien rozumieć zasady przyjmowania zwiększonej dawki insuliny, kiedy podnosi się temperatura ciała, jak postąpić w przypadku nudności i wymiotów.

Cukrzyca jest chorobą, która wpływa na samego chorego oraz na bezpośrednieotoczenie – najbliższą rodzinę. Rodzina nie zawsze wie jak postępować czy zachować się wobec dziecka, co często wzmaga lęk lub niepokój. Ważne jest, aby to właśnie oni (nie tylko chory) nauczyli się właściwie radzić sobie z chorobą, pogodzili się z nią, zaakceptowali ją taką jaka jest i racjonalnie organizowali opiekę leczniczą.

Rodzice powinni odbyć rozmowę z wychowawcą dziecka i przekazać podstawowe informacje na temat jego choroby. Wskazane jest, aby przynieśli jeden lub dwa zestawy glukagonu (do wykorzystania w niedocukrzeniu), które powinno być umieszczone w miejscu ustalonym, łatwo dostępnym dla wszystkich nauczycieli.

Przekazywane przez rodzica informacje są bardzo istotne, ponieważ dziecko chore na cukrzyce wymaga troskliwej opieki nie tylko w domu, ale także w szkole. Każdy wychowawca, nauczyciel powinien zdawać sobie sprawę z tego, że bardzo ważne jest aby dziecko z cukrzycą:

·         uczestniczyło w życiu szkolnym i w ten sposób w pełnym stopniu zintegrowało się z klasą,

·         miało stworzone warunki do zrobienia badania i spożycia posiłku, wstrzyknięcia insuliny w razie potrzeby oraz korzystania z toalety nawet w czasie lekcji,

·         miało identyfikator cukrzycowy oraz glukometr.

Wychowawcy, nauczyciele uczący poszczególnych przedmiotów muszą posiadać podstawową wiedzę na temat cukrzycy oraz wiedzieć jak postępować, gdy dziecko poczuje się źle. Może to być związane z wystąpieniem hipoglikemii lub hiperglikemii.

Objawy hipoglikemii to m. in. osłabnięcie, bladość nóg i rąk, ból i zawroty głowy, uczucie głodu, zaburzenia widzenia, pamięci, zmiana nastroju (nadmierna agresja, płaczliwość), może wystąpić utrata świadomości. Niedocukrzenie może być spowodowane nie spożyciem o właściwej porze posiłku lub zwiększoną aktywnością fizyczną bez uprzedniego przygotowania. Należy wówczas:

  1. Jeżeli dziecko jest przytomne – podać mu do picia słodki płyn (sok, słodką herbatę), a gdy po około 10 minutach objawy nie ustąpią to konieczna jest natychmiastowa pomoc lekarza lub pielęgniarki. Nie wolno podawać dziecku czekolady ani innych produktów zawierających oprócz cukru tłuszcz.
  2. Jeżeli dziecko traci przytomność, to należy wezwać pomoc medyczną oraz powiadomić rodziców. Niedocukrzenie ma ogromny wpływ na tkankę mózgową – przy niedocukrzeniu jest ona niedożywiona i ulega uszkodzeniu.

Główne objawy, które obserwuje się przy hiperglikemii to wzmożone pragnienie, częste oddawanie moczu, senność, ból głowy lub brzucha, ogólne zmęczenie. Należy wówczas pozwolić uczniowi pić wodę mineralną podczas lekcji i korzystać z toalety. Jeżeli poziom cukru jest niższy niż 250mg% warto dać uczniowi zadanie wymagające pewnego wysiłku fizycznego. Najlepiej jednak jest oddać dziecko pod opiekę rodziców. 

          Oprócz tego rolą nauczyciela jest:

1.        Zachęcać dziecko do opowiedzenia koleżankom, kolegom, jak to jest, gdy ma się cukrzycę (wsparcie ze strony rówieśników jest bardzo ważne). Należy jednak wcześniej ustalić sposób poinformowania otoczenia, aby nie naruszać godności osobistej ucznia, ale też, aby czynności związane z chorobą nie wzbudzały niezdrowej sensacji i przykrych uwag.

2.        Uwzględniać stan złego samopoczucia i obniżenie sprawności intelektualnej spowodowane wahaniami poziomu cukru we krwi.

3.        Poza okresem pogorszenia stanu zdrowia i powikłaniami uczeń powinien być traktowany na równi z innymi dziećmi (jest to konieczne ze względu na potrzebę akceptacji rówieśników, lepsze samopoczucie i samoocenę, poprawę stosunków interpersonalnych – uprzywilejowana pozycja w klasie nie wpływa pozytywnie na relację z rówieśnikami).

4.        Przy organizacji wycieczek szkolnych zobowiązać rodziców do wyposażenia dziecka we wszystko, co potrzebne i przekazanie listy, na której zapisane są godziny podawania leków, posiłków (rola nauczyciela polega głównie na zwróceniu uwagi czy dziecko wykonuje wszystko według listy).

5.        Pamiętać, że egzaminy i wszystkie inne sytuacje wywołujące stres mogą spowodować niedocukrzenie i co za tym idzie osłabienie funkcji fizycznych i psychicznych organizmu (w takich sytuacjach wystarczy możliwość wypicia soku lub zjedzenia czegoś słodkiego).

Istotną informacją dla nauczyciela, szczególnie nauczyciela wychowania fizycznego jest fakt, że regularna aktywność fizyczna jest ważnym elementem terapii dziecka z cukrzycą, nie dochodzi wówczas do gwałtownych zmian w poziomie cukru we krwi. Nie należy więc dziecka chorego na cukrzycę całkowicie wyłączać z lekcji wychowania fizycznego i z pozalekcyjnych zajęć sportowych i turystycznych (ćwiczenia fizyczne należy planować po posiłku). Należy jedynie ograniczyć uprawianie przez niego ruchu wymagającego dużego wysiłku i czujnie kontrolować stan jego samopoczucia, nie dopuszczając do zbyt dużego przemęczenia. Normalny udział w lekcji da mu wiele satysfakcji i na pewno zapobiegnie poczuciu odrzucenia i inności, które często towarzyszy chorym dzieciom. Niewskazane jest tylko uprawianie dyscyplin sportowych wymagających ciągłej uwagi (wspinaczka wysokogórska, nurkowanie, szybownictwo). Niebezpieczne dla dziecka chorego są samotne wędrówki i samotne wycieczki rowerowe.

Jeżeli zauważymy u dziecka poczucie zagrożenia, winy, niskiej samooceny oraz to, że podobne problemy przeżywają ich rodzice należy zadbać, aby zostali oni otoczeni stałą opieką psychologiczną. Badania bowiem wykazały, że gdy połączy się opiekę medyczną z odpowiednim wsparciem psychospołecznym uzyskuje się lepsze efekty leczenia.

Zadaniem psychologa pracującego z dziećmi chorującymi na cukrzycę jest udzielanie pomocy pacjentom i ich rodzinom w procesie stymulowania aktywności w terapii radzenia sobie z emocjonalnymi skutkami objawów choroby przewlekłej oraz pozytywny wpływ na ich jakość życia.

Podsumowując należy stwierdzić, że tylko właściwa atmosfera w najbliższym otoczeniu dziecka, pełna akceptacja i zrozumienie sytuacji w jakie znajduje się dziecko na cukrzycę, odpowiednia pomoc lekarska i często psychologiczna, sprzyja prawidłowemu kształtowaniu się postaw i zachowań chorego i jego otoczenia.

 

                                                                                                             Opracowała: mgr E. Domańska – Andraszyk

                                                                                                                pedagog

 

 

Bibliografia:

1. Glesmer E., Pawlak J., Machnicka B. (2005), Uczeń chory na cukrzycę. Jak pracować z dzieckiem chorym na cukrzycę. (w:) Uczeń z przewlekłą chorobą i uczeń z zaburzeniami psychicznymi w szkole ogólnodostępnej. Red. Kott T. MENiS Warszawa,

 

2. Korpal – Szczerska M., Kamińska H., Dorant B. (2002), Problemy psychologiczne młodzieży chorej na cukrzycę, Diabetologia polska. 9 (3)

 

3. Myśliwiec M., Balcerska A. (2002), Przewlekła choroba somatyczna w życiu i rozwoju dziecka oraz jego rodziny – cukrzyca, Psychiatria w praktyce ogólnolekarskiej  2(4)

 

4. Zegarlicka M.., Jarosz-Chrobot P., Kokoszka A. (2004) Program opieki psychologicznej, Diabetologia polska 11(1)