Około drugiego roku życia dziecko po raz pierwszy stanowczo wyraża swoją niezależność m.in. używając słowa „nie”. Jest ono nie tyle jawnym protestem przeciwko rodzicom, ile chęcią podkreślenia własnej odrębności, odmienności opinii i poczucia niezależności. Rodzicom bardzo trudno jest zaakceptować fakt, że dziecko przestaje być uległe i w pełni zależne od nich, pamiętają też z własnego doświadczenia negatywną reakcję rodziców na słowo „nie”. Reagują więc niezadowoleniem, odrzuceniem, dezaprobatą a nawet agresją. Dziecko odczytuje to jako informację: „twoje zdanie się nie liczy, nie masz prawa decydować o sobie, my wiemy lepiej, co jest dla ciebie dobre”. W ten sposób dziecku trudno się nauczyć rozpoznawania własnych potrzeb, komunikowania swoich poglądów, obrony swoich praw a nawet odmowy kontaktu fizycznego. Jeżeli w dzieciństwie nasza odmowa np. powiedzenie ,,nie głaszcz mnie, nie przytulaj, nie dotykaj” wywołała niezadowolenie bliskich nam osób, jeżeli wtedy rodzice mówili: „jesteś niewdzięcznym dzieckiem, trudno cię lubić” i obrażli się to utwierdzało nas w przekonaniu, że osoby, które nas kochają, mają prawo wymuszać na nas kontakt intymny. Tego rodzaju doświadczenia z dzieciństwa mogą powodować, że utrwala się w nas przeświadczenie, że warunkiem sympatii i akceptacji jest uległość.

W praktyce okazuje się jednak, że za nadmierną uległość trzeba płacić wysoką cenę, a poza tym nie jest ona gwarantem satysfakcjonujących kontaktów z innymi.

Okazuje się, że jeśli człowiek nie określi samodzielnie swoich praw to otoczenie -z konieczności- określi za niego jego role. Wcześniej czy później spowoduje to poczucie krzywdy, niechęć do kontaktów z drugą osobą, a jeśli wytrzymałość na tę sytuację się wyczerpie może nastąpić wybuch agresji. W oczach innych stajemy się nieprzewidywalni, kapryśni, histeryczni.

Oszczędza nam tych problemów bycie ASERTYWNYMI.

CO TO JEST ASERTYWNOŚĆ.

Koncepcja asertywności powstała w latach 50-tych, jej pionierami byli Joseph Wolpe (1958, 1969) i Andrew Salter (1949).

Asertywność to postawa charakteryzująca się bezpośredniością w wyrażaniu własnych opinii oraz żądaniem respektowania własnych praw i takim samym podejściem do poglądów i przywilejów innych osób.

Rozwijając powyższą definicję można stwierdzić:

-         Asertywność to umiejętność rozpoznawania własnych potrzeb, oczekiwań i możliwości.

-         Asertywność to obdarzanie szacunkiem siebie, co z kolei pozwala na prawdziwe obdarzanie szacunkiem innych. Nikt, kto naprawdę szanuje siebie nie będzie brał udziału w mobbingu, nie będzie nikogo prześladował czy znęcał się nad innymi.

-         Bycie asertywnym to roztaczanie wokół siebie atmosfery bezpieczeństwa. Jeśli wyrażamy jasno swoje poglady i potrzeby, bronimy swoich „granic” otoczenie wie czego się po nas spodziewać. Nie narażmy innych na przykre niespodzianki w postaci niespodziewanego wybuch u osoby dotąd uległej i potakującej.

-         Podstawowym warunkiem bycia asertywnym jest nie krzywdzenie drugiego człowieka. Tam gdzie są prawa są i obowiązki. Dbając o swój komfort psychiczny nie możemy zapominać, że druga osoba też ma prawo do bezpośredniego komunikowania swoich poglądów, potrzeb i do odmowy. Obrona tylko swoich interesów bez przyznania równych praw innym powoduje, że nasze zachowanie staje się grubiańskie i odpychające i w końcu jesteśmy odrzucani.

-         Ważne jest, aby wyrażać swoje zdanie i bronić swoich praw bez agresji, z wewnętrznym spokojem i postawą akceptującą innych.

Asertywne Prawa Człowieka wg. Herberta Fenstrheima:

Masz prawo do wyraża siebie, swoich opinii, potrzeb, uczuć- dopóty dopóki nie ranisz innych.

Masz prawo do wyrażania siebie nawet gdy rani to kogoś innego- dopóki twoje intencje nie są agresywne.

Masz prawo do dysponowania swoim ciałem, czasem i własnością- o ile to co robisz, nie rani innych.

Masz prawo do przedstawiania swoich próśb- dopóki uznajesz, że inni mają prawo odmówić.

Poza tym, ponieważ człowiek asertywny żyje w zgodzie ze sobą ma prawo do zachowania się w sposób asertywny lub nieasertywny.

TRENING ASERTYWNOŚCI

Na zachowanie asertywne składa się forma wypowiedzi, sposób wypowiadania się, postawa ciała, ton głosu. Asertywność w kontaktach towarzyskich, zawodowych, rodzinnych, w wychowaniu dzieci wymaga pracy nad sobą.

Jak nauczyć się odmawiać:

1. Ustal swoją hierarchię potrzeb i wartości. W konkretnej sprawie zastanów się, na jaki kompromis jesteś gotowy pójść, a na co się nie zgodzisz.
2. Najpierw poćwicz mówienie ,,nie” w samotności lub poproś przyjaciela by posłuchał i następnie powiedział jak odebrał twoją odmowę. Czy nie było w niej wyrzutów sumienia, usprawiedliwiania się, złości czy lęku.
3. Poproś o więcej informacji, aby zdecydować się na odpowiedź: „Dlaczego mnie o to prosisz?”, „Kiedy zamierzasz wrócić?”.
4. Masz prawo odłożyć decyzję, jeśli przykładowo trudno ci ją podjąć, mówiąc np.: „Za pięć minut odpowiem ci czy będę mogła ci pomóc.”
5. Uświadom sobie, że masz prawo powiedzieć „nie”. Wyprostuj się, spójrz rozmówcy prosto w oczy i powiedz „nie” spokojnie, ale jasno i stanowczo. Jeśli trzeba wzmocnij to stwierdzeniem: „tak postanowiłam”, „taka jest moja decyzja”. Jeżeli uznasz to za stosowne, zastosuj tzw. „zmiękczacz”, ale nie przekonuj, nie tłumacz się ani nie usprawiedliwiaj.
6. Daj do zrozumienia, że sprawa jest zamknięta przechodząc do innego tematu rozmowy czy podejmując przerwaną czynność. Jeżeli rozmówca upiera się przy kontynuowaniu rozmowy możesz po prostu odejść.
7. Pamiętaj osoba, która zlekceważy lub wyśmieje twoją odmowę, nie ma do tego prawa. W takiej sytuacji masz pełne prawo ochłodzić wasze stosunki.

Częściowo powyższe zalecenia zawarte są też w tzw. specjalnych technikach:

Zacięta płyta – powtarzaj swoje zdanie, używając niskiego spokojnego głosu, nie dawaj wciągnąć się w tłumaczenie, udowadnianie swoich racji.

Przykład:

Kupiłaś sobie spódniczkę w sklepie X, ale za chwilę znalazłaś fajniejszą w sklepie Y. Masz prawo zmienić zdanie. Wracasz do sklepu X i mówisz: Zdecydowałam, że nie chcę tej spódniczki. Oddaję ją i proszę o zwrot pieniędzy. Sprzedawca protestuje, mówi, że nie można tak zmieniać zdania, że coś jest z tobą nie tak. Ty na to powtarzasz swoją kwestię. Następnie niezależnie od tego, co dalej powie sprzedawca powtarzasz, że zdecydowałaś się oddać tą rzecz. Jeśli sprzedawca wytacza kolejne argumenty, mówisz, że chcesz rozmawiać z kierownikiem sklepu i jemu również mówisz to samo.

Przymglanie – polega na tym, że zgadzasz się z faktami zawartymi w czyjejś wypowiedzi, ale utrzymujesz prawo do wyboru takiego zachowania, jakie jest najbardziej odpowiednie dla ciebie.

Przykład:

Robisz remont w swoim mieszkaniu, mama krytykuje wybrany przez ciebie kolor ścian: Teraz malowanie ścian na biało jest nie modne. Odpowiadasz: Tak, zgadzam się biały kolor wyszedł z mody. Zgadzasz się, więc z mamą w zakresie faktów, ale nie zgadzasz się na inny kolor niż ten, który wybrałaś bez tłumaczenia się i przekonywania o swoich racjach.

Na zakończenie warto dodać, że asertywność wymaga ćwiczeń, a więc osoby, które chcą poprawić swoje umiejętności w tym zakresie powinny starać się wdrażać w życie powyższe zasady najpierw w mniej ważnych dla siebie sprawach lub wobec obcych ludzi np. w sklepie.

Podsumowanie

Asertywność jest bardzo cenną umiejętnością. Dobrze, gdy możemy się jej uczyć już w dzieciństwie. Pozwala to dziecku osiągać większą samoświadomość, ułatwia odnalezienie się w grupie rówieśniczej, chroni przed nadużyciami ze strony dorosłych, a w wieku nastoletnim uodparnia na szkodliwy wpływ rówieśników (np.namawianie do spróbowania narkotyków). Pozwólmy dzieciom kształtować swoją niezależność, aby mogły być asertywne wobec swoich rodziców i nauczycieli. Jednocześnie bądźmy asertywni wychowując swoje dzieci.

Jeśli nie zdobyliśmy tej umiejętności wcześniej możemy się jej nauczyć w życiu dorosłym. Jak już na początku wspomniano asertywność pozwala osiągnąć kompromis w sytuacjach konfliktowych bez poświęcania ważnych dla nas celów i wartości tak w życiu rodzinnym, towarzyskim jak i zawodowym. Bądźmy asertywni jako podwładni i szefowie, mężowie i żony, znajomi, przyjaciele, sąsiedzi.

                                                                        Opracowała: mgr Agnieszka Papierz 

Warto przeczytać:

Król- Fijewska M. Trening asertywności.Warszawa IPZiT PTP 1993.

Towned A. Jak doskonalić asertywność.Zysk S-ka 1996.

Ferguson J. Asertywność doskonała. Rebis 2001.